Bitwa Warszawska 1920

Bitwa Warszawska 1920

Przesilenie w trwającej od jesieni 1918 roku wojnie nastąpiło 4 lipca 1920 roku, gdy rozpoczęła się ofensywa Armii Czerwonej pod dowództwem komfronta Michaiła Tuchaczewskiego. Wkrótce załamaniu uległ Front Litewsko-Białoruski. W ciągu kilku tygodni bolszewicy osiągnęli linię Bugu i po przekroczeniu rzeki zbliżali się do Warszawy.
  
13 sierpnia 1920 roku w godzinach popołudniowych rozpoczęła się Bitwa Warszawska, która trwała do 25 sierpnia. Zainicjowały ją działania bolszewickich dywizji strzeleckich atakiem na przedmoście warszawskie w Radzyminie. Bitwa Warszawska rozgrywała się na olbrzymiej przestrzeni wzdłuż granicy Prus Wschodnich na północy, po Lubelszczyznę na południu. Praktycznie cała wschodnia rubież państwa płonęła ogniem walk. Bitwa składała się z trzech zasadniczych części, ściśle z sobą powiązanych i wzajemnie uzależnionych. Były to: bój na przedmościu warszawskim, walki nad Wkrą i pod Nasielskiem – na północ od Modlina – oraz decydujące o wyniku zmagań uderzenie grupy manewrowej znad Wieprza.
   
Pod naciskiem bolszewików 14 sierpnia przed południem padł Radzymin, a oddziały polskiej 11. Dywizji Piechoty płk. Bolesława Jaźwińskiego ustąpiły na drugą linię obrony. Zmusiło to dowódcę frontu gen. Józefa Hallera do przedwczesnego użycia odwodów – 19. Dywizji Piechoty gen. Jana Rządkowskiego oraz 10. Dywizji Piechoty gen. Lucjana Żeligowskiego. Dowództwo nad nowo utworzoną grupą objął gen. Żeligowski. Rozgorzały zacięte walki o Radzymin. Trwały od świtu 15 sierpnia do zmierzchu 16 sierpnia. Miejscowość kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk. Dni te przeszły do historii jako najbardziej dramatyczny okres zmagań.
   
14 sierpnia w porannym wydaniu „Rzeczpospolitej” ukazał się artykuł związanego z Narodową Demokracją Stanisława Strońskiego, zatytułowany „O cud Wisły”. Tekst miał charakter polityczny. Autor porównał zmagania nad Wisłą do tych nad Marną w 1914 roku w obronie Paryża. Odwoływał się do uczuć religijnych Polaków i ewentualnej ingerencji Opatrzności podczas walk nad Wisłą. Miało to być – jak sugerował – ostatnim ratunkiem w sytuacji, gdy przywódcy państwa nie umieli jakoby sprostać zadaniu odparcia najeźdźcy.
O polskim zwycięstwie zadecydował atak grupy manewrowej znad Wieprza 16 sierpnia 1920 roku pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego. Decyzję o takim kierunku działań podjęto na podstawie informacji doskonałego w tej wojnie polskiego wywiadu.
   
Chociaż Bitwa Warszawska nie zakończyła polsko-bolszewickich zmagań, stanowiła jednak ich najważniejszy etap i punk zwrotny. Dla narodu polskiego sierpniowe walki nad Wisłą były heroicznymi działaniami obronnymi o stawkę najwyższą – o niepodległy byt młodego państwa. Z faktu tego doskonale zdawała sobie sprawę zdecydowana większość Polaków. Zwycięstwo nad Wisłą zapobiegło katastrofie, która – wydawało się – była nieuchronna. W wyniku klęski wojsk Tuchaczewskiego fiasko poniosła także doktryna polityczna oraz ideologiczna przeciwnika, w myśl której rozpoczynał on wojnę z Polską. W rezultacie bolszewicka Rosja zaczęła poważnie traktować możliwość pokojowego zakończenia konfliktu.
   
Nie ulega wątpliwości, iż polskie zwycięstwo w wojnie z państwem bolszewickim gwałtownie przerwało zacieśniającą się współpracę między Moskwą i Berlinem. Kontynuowano ją po 1922 roku, w duchu treści układu z Rapallo. Polskie zwycięstwo pozwoliło jednak przez kilkanaście lat przetrwać porządkowi europejskiemu, ustanowionemu w 1919 roku na konferencji pokojowej. Realizacja niemiecko-bolszewickich zamierzeń politycznych stała się ponownie możliwa w roku 1939.
   
Bitwa Warszawska, chociaż zwycięska dla wojsk polskich, nie doprowadziła do ostatecznego rozbicia oddziałów bolszewickiego Frontu Zachodniego. Po przegrupowaniu i uzupełnieniu przygotowały się one do nowej ofensywy przeciw Polsce. Inicjatywa operacyjno-strategiczna należała już jednak do zwycięzców. W miarę coraz bardziej pomyślnego dla wojsk polskich przebiegu wydarzeń na froncie wojny polsko-bolszewickiej, Piłsudski spotkał się po raz kolejny z rosnącą dezaprobatą swych ofensywnych poczynań ze strony zachodnich sojuszników, niechętnych zbyt dalekiemu zasięgowi terytorialnemu państwa polskiego. Przy założeniu, iż rewolucyjny epizod w Rosji niebawem zakończy się niepowodzeniem, należało, jak sądzono, liczyć się z dawnymi zobowiązaniami wobec rosyjskiego „białego” sprzymierzeńca, dążącego do odtworzenia i zachowania całości imperium. Ostatecznie to bitwa nad Niemnem 20 września – 12 października 1920 roku, druga pod względem skali działań w wojnie polsko-bolszewickiej, miała rozstrzygające znaczenie dla losów wojny. Rozbijając niemal zupełnie armię nieprzyjaciela, zmuszono agresora do podjęcia poważnych rokowań pokojowych.

Traktat pokojowy
   
W długiej, liczącej kilkaset lat, historii stosunków polsko-rosyjskich pokój w Rydze posiada znaczenie szczególne. Kończył jeden z największych i najbardziej krwawych konfliktów zbrojnych obu państw. Jego wymiar wykraczał poza standardowe zmagania stron, był bowiem konfliktem o wymiarze cywilizacyjno-kulturowym. Traktat był pierwszym od czasu rozejmu andruszowskiego w 1667 roku aktem prawnym, w którym Rzeczpospolita odniosła realne korzyści w relacjach z Rosją, i pierwszym od XVIII wieku traktatem suwerennego państwa ze wschodnim sąsiadem. Stanowił zatem znaczący przełom. Polska odzyskała podmiotowość na wschodnim kierunku działań geopolitycznych.
Rokowania rozejmowe, a następnie pokojowe trwały ponad siedem miesięcy, były więc dłuższe niż negocjacje pokojowe w Paryżu, zakończone traktatem wersalskim, kończącym Wielką Wojnę. 12 października 1920 roku podpisano zawieszenie broni. Były to jednocześnie preliminaria traktatu pokojowego. Rokowania wznowiono ponownie 17 października. Trwały jeszcze klika miesięcy i przyniosły nieznaczne zmiany terytorialne na korzyść Polski. Zakończyły się uroczystym podpisaniem dokumentu pokojowego w Rydze, 18 marca 1921 roku. Minęły jednakże jeszcze dwa lata, nim granica Polski ze Związkiem Sowieckim została uznana na forum międzynarodowym. 15 marca 1923 roku została bowiem formalnie zatwierdzona przez Radę Ambasadorów Ligi Narodów.
Traktat ryski dał Europie kilkanaście lat pokoju. Powstrzymano inwazję bolszewicką, zmierzającą do politycznego oraz ideologicznego zdominowania Europy. Wytyczona granica stała się granicą pomiędzy dwoma systemami społeczno-gospodarczymi i politycznymi, Europą oraz bolszewicką Rosją, negującą większość europejskich wartości i dorobku cywilizacyjno-kulturowego Starego Kontynentu. Nie zapanował na niej spokój. Na terytorium Polski przenikały bolszewickie oddziały dywersyjne, których zadaniem była destabilizacja życia społecznego w Polsce. 12 września 1924 roku powołano zatem Korpus Ochrony Pogranicza, formację o wojskowym sposobie działania, której zadaniem było strzeżenie granicy północno-wschodniej. Trwała tam bowiem nieprzerwanie cicha niewypowiedziana wojna.  

Wstecz Dalej

Umundurowanie i wyposażenie piechura Wojska Polskiego i Armii Czerwonej z lat 1919–1920
Rys. Marek Szyszko, Bitwa Warszawska 1920, seria: „Chwała oręża polskiego”, autorzy tekstów i opracowanie redakcyjne – zespół magazynu historycznego „Mówią wieki”, wyd. KOLEKCJA HACHETTE – Hachette Polska Sp. z o.o., Warszawa 2010, s. 40 

Siły polskie i bolszewickie w Bitwie Warszawskiej 1920 r.
Bitwa Warszawska 1920. Materiały edukacyjne, redaktor prowadzący Andrzej Dusiewicz, wyd. Nowa Era Sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 21  

Bitwa Warszawska (do 18 VIII 1920 r.), faza I
Bitwa Warszawska 1920. Materiały edukacyjne, redaktor prowadzący Andrzej Dusiewicz, wyd. Nowa Era Sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 22 

Bitwa Warszawska (do 25 VIII 1920 r.), faza II
Bitwa Warszawska 1920. Materiały edukacyjne, redaktor prowadzący Andrzej Dusiewicz, wyd. Nowa Era Sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 27  

Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920 roku, mal. Jerzy Kossak, 1930 r.
W centralnej części obrazu, z krzyżem w uniesionym ręku
– postać ks. kapelana Ignacego Skorupki, powyżej
– Matka Boska Zwycięska, zapowiadająca dzień Cudu nad Wisłą

Zbiory Rafała E. Stolarskiego (Warszawa) 

Polskie odziały w okopach pod Warszawą, sierpień 1920 r.
Centralne Archiwum Wojskowe (Warszawa) 

Gen. Józef Haller na pierwszej linii frontu pod Radzyminem, sierpień 1920 r.
Centralne Archiwum Wojskowe (Warszawa)

NIEZWYKŁA HISTORIA NA SKRÓTY

Wojna polsko-bolszewicka

Zmagania o kresy północno-wschodnie
Walki o Małopolskę Wschodnią
Operacja kijowska 1920

Bitwa Warszawska 1920

Czy musiało dojść do Bitwy Warszawskiej
Bitwa Warszawska 1920
Rzeczpospolita wobec wojny. Armia ochotnicza
Pancerna pięść Wojska Polskiego

Bohaterowie Bitwy Warszawskiej

Bohaterowie Bitwy Warszawskiej 1920
Sojusznicy w Bitwie Warszawskiej 1920
Najeźdźcy w Bitwie Warszawskiej 1920
Duchowni w Bitwie Warszawskiej 1920

Obszar Bitwy Warszawskiej 1920

Miejscowości związane z Bitwą Warszawską
Bitwa o Płock 1920
Wołomin - Radzymin
Ossów 1920 

Kontakt  

Fundacja Niezwykła Historia
(The Great Story Foundation)
ul. Nowogrodzka 84/86,
02-018 Warszawa

KRS: 0000375992
NIP: 5213595770
REGON: 142796931

e-mail:
kontakt@NiezwyklaHistoria.org